Danh Mục
Vàng da ở trẻ sơ sinh là do rối loạn chức năng gan khiến da chuyển sang màu vàng. Đâu là lý do khiến trẻ sơ sinh bị vàng da. Vấn đề vàng da ở trẻ sơ sinh do sữa mẹ thường xảy ra ở trẻ bắt đầu bú mẹ từ 1 tuần tuổi đến dưới 12 tuần tuổi.
1Vàng da ở trẻ sơ sinh là gì?
Vàng da ở trẻ sơ sinh là hiện tượng hồng cầu trong máu bị vỡ sự tăng Bilirubin gián tiếp. Nó có tỷ lệ mắc 25-30% ở trẻ đủ tháng và hầu hết xuất hiện ở trẻ thiếu tháng. Bệnh xuất hiện trong tháng tuổi đầu tiên nhưng nguy hiểm nhất là trong 2 tuần đầu tiên.
Vàng da bệnh lý ở trẻ sơ sinh có thể gây biến chứng khiến trẻ tử vong hoặc để lại di chứng khiến trẻ chậm phát triển. Do vậy, mẹ nên nhận biết được các dấu hiệu để phân biệt vàng da sơ sinh sinh lý và vàng da bệnh lý.
Vàng da sinh lý ở trẻ sơ sinh
Vàng da sinh lý ở trẻ sơ sinh có thể ở mức độ nhẹ với trẻ đủ tháng. Biểu hiện của mức độ vàng da dạng nhẹ là chỉ vàng da đơn thuần ở vùng mặt, cổ, ngực và vùng bụng phía trên rốn mà không kèm theo các triệu chứng bất thường khác như thiếu máu, gan lách to, bỏ bú, lừ đừ.
Khi xét nghiệm, nồng độ Bilirubin/máu không quá 12mg% ở trẻ đủ tháng và không quá 14mg% ở trẻ thiếu tháng. Ngoài ra, tốc độ tăng Bilirubin/máu không quá 5mg% trong 24 giờ. Bên cạnh đó, nước tiểu của trẻ sơ sinh có màu tối hoặc màu vàng và phân nhạt màu.
Vàng da bệnh lý ở trẻ sơ sinh
Biểu hiện bệnh là tình trạng màu vàng da đậm xuất hiện sớm, không hết vàng sau 1 tuần với trẻ đủ tháng và 2 tuần đối với trẻ non tháng. Mức độ vàng xảy ra ở toàn thân, lòng bàn tay, bàn chân và cả kết mạc mắt.
Ngoài vàng da, có xuất hiện các triệu chứng bất thường khác như lừ đừ, bỏ bú, co giật. Xét nghiệm thấy bilirubin trong máu tăng hơn bình thường. Nếu không được mẹ phát hiện và đưa đi điều trị vàng da bệnh lý kịp thời thì có thể xảy ra biến chứng nhiễm độc thần kinh.
2Nguyên nhân trẻ sơ sinh bị vàng da
Yếu tố di truyền
Yếu tố di truyền cũng làm tăng nguy cơ trẻ sơ sinh bị vàng da. Tiền sử gia đình có người bị vàng da cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh này ở trẻ.
Trẻ sơ sinh có thể bị vàng da từ rất sớm – Nguồn: unsplash
Sự tích tụ Bilirubin
Ngoài yếu tố di truyền, các chuyên gia cũng nhận định là do bilirubin. Bilirubin là sản phẩm phụ được tạo ra khi các tế bào hồng cầu trong cơ thể phân huỷ theo chu kỳ.
Gan có chức năng xử lý bilirubin và ngăn chặn sự tích tụ của nó. Trong một số trường hợp, bilirubin vẫn tồn tại, tích tụ trong các tế bào của cơ thể do gan chưa hoàn thiện. Bilirubin có màu vàng tự nhiên dẫn đến da và tròng trắng mắt có màu vàng.
Do bú sữa mẹ
Một số trẻ do trẻ gặp khó khăn khi bú mẹ hoặc mẹ chưa tiết đủ sữa trong vài ngày đầu khiến trẻ mất nước, thiếu năng lượng và tăng tái hấp thu bilirubin từ ruột gây vàng da ở bé sơ sinh.
Nguyên nhân chính xác của vấn đề vàng da do sữa mẹ được cho là xảy ra do các hợp chất trong sữa mẹ ức chế một số protein trong gan làm phá vỡ bilirubin.
Tình trạng này thường xuất hiện trong tuần đầu tiên của trẻ và kéo dài trong vài tuần do chức năng gan chưa trưởng thành để đào thải, chuyển hoá bilirubin. Nếu bé chậm đi phân su có thể làm tăng tái hấp thụ bilirubin trong ruột.
Để khắc phục tình trạng này, mẹ nên cho trẻ bú thường xuyên hơn và theo dõi cân nặng trẻ. Mẹ không cần phải cho bé ngưng bú mẹ nếu trẻ vẫn bú tốt, tăng cân và khỏe mạnh.
Trẻ mắc một số bệnh
Trong các trường hợp ít gặp, trẻ sơ sinh bị vàng da là dấu hiệu báo động của một căn bệnh tiềm tàng nào đó. Ở những trường hợp này, vàng da sẽ xuất hiện sớm trong vòng 24 giờ sau sinh.
3Dấu hiệu vàng da ở trẻ sơ sinh
Triệu chứng nhận biết vàng da là da và tròng trắng mắt của trẻ chuyển sang màu vàng, bú ít, nước tiểu đậm màu, phân nhạt màu. Đồng thời trẻ cũng hay quấy khóc hơn.
Trẻ bị vàng da do sữa mẹ sẽ tự khỏi sau vài tuần – Nguồn: unsplash
Thông thường, các triệu chứng này sẽ tự biến mất sau vài tuần mà không ảnh hưởng nhiều đến trẻ. Tuy nhiên, cũng cần phân biệt với vàng da do bệnh lý ở trẻ sơ sinh để được chẩn đoán đúng và điều trị kịp thời, nếu không sẽ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến các cơ quan trong cơ thể.
4Khi nào cần đưa trẻ đi khám?
Khi trẻ xuất hiện một trong số các dấu hiệu sau thì cha mẹ nên đưa trẻ đến cơ sở y tế khám để tìm nguyên nhân và điều trị vàng da ở trẻ sơ sinh kịp thời:
- Tình trạng vàng da xuất hiện sớm trước 48 giờ sau sinh.
- Bé bị vàng toàn thân, cả lòng bàn tay và lòng bàn chân.
- Quá trình vàng da kéo dài trên 1 tuần đối với trẻ đủ tháng, trên 2 tuần với trẻ thiếu tháng.
- Trẻ bị vàng da kèm các dấu hiệu khác như bú ít, co giật, sốt, phân bạc màu.
- Dễ nhận biết bằng mắt thường ở nơi có đủ ánh sáng.
Thêm vào đó, mẹ có thể ấn nhẹ ngón tay cái lên da trẻ trong vài giây, sau đó buông ra, nếu trẻ bị vàng da nơi ấn ngón tay sẽ xuất hiện màu vàng rõ rệt. Do đó, hàng ngày mẹ cần quan sát màu da toàn thân của trẻ ở nơi có nhiều ánh sáng.
5Cách chẩn đoán bệnh vàng da ở trẻ
Vàng da xuất hiện đầu tiên ở vùng mặt và củng mạc, tiếp đến là thân mình, đến cẳng tay, cẳng chân và cuối cùng ở lòng bàn tay và bàn chân. Cách nhanh nhất để phát hiện là dùng ngón tay ấn vào da trong khoảng 5 giây, buông ra quan sát xem da có vàng không.
Thông thường, bác sĩ chuyên khoa sẽ sử dụng máy đo bilirubin qua da (BILI check) để kiểm tra mức độ vàng da. Trên thực tế, kết quả qua máy đo này có thể sai số so với kết quả xét nghiệm máu khoảng 3-5 mg%. Do đó, nếu kết quả đo qua da chưa đạt yêu cầu thì bác sĩ sẽ xem xét cho xét nghiệm máu để định lượng bilirubin.
6Điều trị vàng da ở bé sơ sinh
Vàng da ở trẻ sơ sinh có thể được điều trị bằng các cách sau đây:
Chiếu đèn (Quang trị liệu)
Chiếu đèn là phương pháp điều trị đơn giản, an toàn và hiệu quả, được sử dụng nhiều nhất. Mục đích của phương pháp này là sử dụng năng lượng ánh sáng để xuyên qua da giúp chuyển hóa Bilirubin tự do trong máu thành chất khác và đào thải ra ngoài phân, nước tiểu. Khi chiếu đèn, trẻ sẽ được ở trần, bịt mắt và bộ phận sinh dục.
Cung cấp đủ nước và năng lượng
Cung cấp đầy đủ nước và năng lượng thông qua đường bú hoặc truyền dịch. Trẻ sẽ được truyền Albumin và dùng các loại thuốc để gia tăng tốc độ chuyển hóa bilirubin gián tiếp.
Truyền máu
Truyền máu là biện pháp được sử dụng khi trẻ vàng da ở mức độ nặng. Phương pháp này được sử dụng khi bé thất bại khi điều trị với liệu pháp chiếu đèn hoặc có triệu chứng thần kinh đi kèm.
Tắm nắng cho bé bị vàng da sinh lý
Thông thường, cách tắm nắng cho trẻ vàng da chỉ có thể áp dụng cho các trường hợp vàng da sinh lý. Không thể áp dụng phương pháp này đối với trường hợp vàng da bệnh lý. Quá trình tắm nắng cho trẻ sẽ theo các bước sau:
Vào những ngày đầu tắm nắng mẹ co thể để bé trong bóng râm cho quen dần, cho bé mặc quần áo bình thường và kéo áo phủ qua phần bụng, lưng để ánh nắng chiếu vào. Đến ngày thứ hai tắm nắng, mẹ chỉ nên cho bé tắm trong 5 – 10 phút để bé quen với ánh nắng mặt trời.
Trong quá trình này, mẹ cần chú ý theo dõi có biểu hiện bất thường gì trên da của trẻ không để điều chỉnh thời gian tắm nắng phù hợp. Khi trẻ bắt đầu quen với việc tắm nắng, mẹ có thể tiến hành tắm nắng cho trẻ sơ sinh trong 15 – 20 phút và tối đa 30 phút ở những ngày tiếp theo.
Mẹ không cần mặc nhiều lớp quần áo cho bé mà chỉ cần có bé mặc quần đùi để bé hấp thụ ánh nắng tốt hơn. Lưu ý, phải đội mũ và quấn khăn để mắt bé không bị ảnh hưởng bởi ánh nắng mặt trời.
7Một số chú ý khi tắm nắng cho trẻ bị vàng da
Mẹ cần nắm rõ được các lưu ý quan trọng dưới đây trong lúc cho trẻ tắm nắng:
- Chỉ cho trẻ sau 7 – 10 ngày tuổi.
- Nên cho bé bú sau khi tắm nắng.
- Chỉ nên mặc tã hoặc quần áo ngắn tay.
- Cho bé tắm nắng khi mặt trời vừa lên.
- Không tắm nắng cho trẻ qua cửa kính.
- Tăng thời gian tắm nắng lên 5 phút qua mỗi ngày.
- Không tắm nắng lúc 10 – 16 giờ vì lúc này tia cực tím rất mạnh.
- Không nên tắm ngay cho bé khi mới tắm nắng xong để bé không bị sốc nhiệt.
- Đối với vùng có nhiều nắng thì thời gian tắm nắng của bé nên được rút ngắn lại.
- Đưa bé đến gặp bác sĩ trong quá trình tắm nắng nếu thấy bé có biểu hiện kích ứng da.
- Dùng khăn mềm thấm mồ hôi liên tục không để mồ hôi tích tụ lâu trên da tránh cảm lạnh trong lúc tắm nắng.
8Biến chứng của bệnh vàng da đối với trẻ nhỏ
Biến chứng của bệnh vàng da do sữa mẹ rất hiếm khi xảy ra đối với trẻ sinh đủ tháng. Tuy nhiên, với trẻ sinh thiếu tháng, đặc biệt là sinh non, tỷ lệ gặp biến chứng sẽ cao hơn.
Mức độ bilirubin cao có thể làm tổn thương não và hệ thần kinh, đặc biệt làm tăng nguy cơ mắc các vấn đề về bại não, ảnh hưởng lớn đến quá trình phát triển sau này của trẻ.
Trẻ có biểu hiện ngủ li bì và quấy khóc khi bilirubin làm tổn thương não – Nguồn: unplash
Biểu hiện khi bilirubin gây tổn thương não là trẻ ngủ li bì, sốt cao, quấy khóc, bỏ bú,…
9 Cách phòng ngừa bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh
Thông thường, vàng da do sữa mẹ sẽ tự khỏi trong vòng một đến hai tuần.
Nếu vàng da ở trẻ kéo dài hơn sáu tuần dù đã được bác sĩ can thiệp, thì phụ huynh cần yêu cầu lấy mẫu xét nghiệm để xác định nguyên nhân, có hướng điều trị phù hợp cho trẻ.
Hầu hết bệnh vàng da do sữa mẹ đều không thể phòng ngừa. Tuy nhiên, đây phải là bệnh quá nguy hiểm. Các mẹ cần cho con bú đầy đủ cữ sữa và chỉ ngừng cho con bú khi được bác sĩ chỉ định.
Vì sữa mẹ đóng vai trò quan trọng cho sự phát triển của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Chế độ chăm sóc và dinh đưỡng đầy đủ sẽ giúp trẻ vượt qua trình trạng bệnh một cách an toàn.
10Một số câu hỏi về vàng da ở trẻ sơ sinh
Vàng da do sữa mẹ phổ biến ở mức nào?
Theo các chuyên gia, vàng da do sữa mẹ chiếm 0.5 đến 2.4% trẻ sơ sinh.
Phân biệt vàng da do sữa mẹ và vàng da bệnh lý?
Vàng da do sữa mẹ thường sẽ biến mất sau khoảng thời gian ngắn. Dấu hiệu để nhận biết vàng da bệnh lý là trẻ sẽ bị hôn mê, co giật.
Ánh sáng mặt trời có khắc phục được vàng da ở trẻ sơ sinh?
Các chuyên gia chỉ ra rằng ánh sáng mặt trời có thể làm giảm lượng bilirubin. Tuy nhiên, với sự thay đổi của khí hậu hiện nay, trong ánh sáng mặt trời có chứa rất nhiều UVA, UVB gây hại cho da. Vì thế, phụ huynh cần tham khảo ý kiến bác sĩ trong quá trình điều trị vàng da. Tránh trường hợp tự ý cho trẻ tiếp xúc với ánh sáng mặt trời làm hại da.
Không tự ý phơi trẻ dưới ánh sáng mặt trời để trị vàng da – Nguồn: unsplash
11Đôi lời từ Đồ Bé Gái
Hy vọng những thông tin do Đồ Bé Gái tổng hợp đã giúp các bậc phụ huynh hiểu rõ hơn về vấn đề vàng da ở bé sơ sinh. Khi thấy trẻ có dấu hiệu vàng da, vàng mắt, cha mẹ cần đưa trẻ đến khám tại cơ sở y tế để được tư vấn và điều trị kịp thời.
Yến Nga tổng hợp từ momjunction.
Kiểm duyệt bởi Anh Thư